Kontrakt publiczny pod presją – jak wykonawca udowodni konieczność waloryzacji umowy?

Dlaczego waloryzacja kontraktu jest niezbędna?

Prawo zamówień publicznych (PZP) przewiduje, że kontrakty powinny być przewidywalne i stabilne. Jednak ustawodawca dostrzegł również, że wykonawca nie może ponosić całego ryzyka związanego z inwestycją. Dlatego w art. 439 i art. 455 PZP zapisano przepisy, które pozwalają na zmianę wartości kontraktu w określonych sytuacjach. Waloryzacja ma na celu przywrócenie równowagi między stronami i umożliwienie realizacji umowy zgodnie z zasadami sztuki budowlanej i obowiązującymi normami.

Podstawy prawne waloryzacji

Podstawą do waloryzacji kontraktu są dwie kluczowe regulacje:

• Art. 439 PZP – nakazuje wprowadzanie do umów długoterminowych klauzul waloryzacyjnych. Dzięki nim strony mogą automatycznie dostosowywać wynagrodzenie do zmian cen materiałów, kosztów pracy czy usług transportowych.
• Art. 455 PZP – przewiduje możliwość zmiany kontraktu w przypadku okoliczności, których nie można było przewidzieć na etapie zawierania umowy. Dotyczy to m.in. dodatkowych robót, zmiany warunków gruntowych, błędów w dokumentacji czy zdarzeń nadzwyczajnych, takich jak pandemia czy wojna.

Jakie dowody są kluczowe dla wykonawcy?

Wykonawca, który domaga się waloryzacji kontraktu, musi udowodnić, że zmiana warunków realizacji była nieprzewidywalna i istotnie wpłynęła na koszty. Kluczowe są tutaj rzetelne i obiektywne dowody. Do najważniejszych należą:

• Ekspertyzy budowlane i techniczne – dokumentujące np. zmianę warunków gruntowych, odkrycie niewybuchów, zabytków lub innych przeszkód.
• Kosztorysy inwestorskie i powykonawcze – opracowane przez rzeczoznawców kosztorysowych, pokazujące rzeczywiste ceny materiałów i robocizny w porównaniu do pierwotnych założeń.
• Raporty rynkowe – analizy cen materiałów budowlanych (stal, asfalt, beton), które dokumentują nagłe i istotne wahania rynkowe.
• Dokumentacja zdjęciowa i skaning laserowy 3D – pozwalające na precyzyjne wykazanie zakresu problemów, np. deformacji konstrukcji czy szkód spowodowanych czynnikami zewnętrznymi.
• Opinia prawna – przygotowana przez specjalistów w zakresie prawa zamówień publicznych, wskazująca podstawę prawną do waloryzacji.

Najczęstsze sytuacje prowadzące do waloryzacji

Praktyka pokazuje, że wykonawcy najczęściej występują o waloryzację kontraktów w następujących przypadkach:

• Wzrost cen materiałów i usług – np. nagły skok cen stali, asfaltu czy paliwa.
• Zmiana warunków gruntowych – torfy, wysoki poziom wód gruntowych, grunty nieprzewidziane w dokumentacji.
• Błędy w projekcie – kolizje instalacji, niekompletna dokumentacja, brak wymaganych rozwiązań technicznych.
• Zdarzenia nadzwyczajne – pandemia COVID-19, wojna w Ukrainie, kryzys gospodarczy.
• Przeszkody z winy zamawiającego – brak frontu robót, opóźnienie w przekazaniu terenu, nieaktualne inwentaryzacje sieci podziemnych.

Rola ekspertów w procesie waloryzacji

Sam wykonawca nie zawsze ma wystarczające narzędzia, aby udowodnić konieczność waloryzacji. Dlatego kluczowa jest współpraca z ekspertami – rzeczoznawcami budowlanymi, kosztorysowymi i prawnymi. Ich zadaniem jest przygotowanie dokumentacji technicznej i kosztowej, która będzie stanowić mocny argument w negocjacjach z zamawiającym i w ewentualnym postępowaniu przed KIO lub sądem.

Co grozi inwestorowi za odmowę waloryzacji?

Odmowa waloryzacji w sytuacji, gdy istnieją ustawowe przesłanki, naraża zamawiającego na odpowiedzialność prawną. Wykonawca może skierować sprawę do sądu, a orzecznictwo pokazuje, że coraz częściej to wykonawcy wygrywają takie spory. Brak waloryzacji grozi także przerwaniem inwestycji, roszczeniami odszkodowawczymi i utratą płynności finansowej projektu.

Podsumowanie

Kontrakt publiczny pod presją to codzienność wielu wykonawców w Polsce. Wzrost kosztów, nieprzewidziane okoliczności i błędy dokumentacyjne powodują, że realizacja umowy na pierwotnych warunkach staje się niemożliwa. Prawo zamówień publicznych daje jednak narzędzia, które chronią interesy przedsiębiorców. Wykonawca, który potrafi udokumentować swoje racje – przy pomocy ekspertyz, kosztorysów i analiz – ma realną szansę na skuteczną waloryzację umowy. A inwestor, zgodnie z ustawą, w wielu sytuacjach musi na takie zmiany przystać.